SAZANDAN ELEKTRİK ELDE ETMEK – YERSENİZ

Akşam güneşinin sarı ışığı jaluzi perdesinin arasından sızıp albayın kel kafasındaki ter damlacıklarını parlatıyordu. Hırsla sigarasını söndürürken bembeyaz dumanı ciğerlerinden dışarı saldı.

Önündeki nota sinirli bir şekilde bakarken karşısındaki askere sordu:

– Gene mi o?
– Evet efendim. Notun sonundaki imza aynı şekilde atılmış. “Aynı Kişi” diyerek imzalamış
– Allah kahretsin çavuş. Bu adam üste ve atom bombası ile ilgili askeri sırlarımızı çalıyor ve üzerine bizimle dalga geçen notlar bırakıyor. Yakalamak için her şeyi yapın ve şu adamı bulun bana.
– Emredersiniz, onu yakalayacağız efendim

Yukarıda biraz dramatize ederek aktardığımız sahne yarı kurgu-yarı gerçektir ve “Aynı Kişi” diyerek açtığı kasalara not bırakan kişi ünlü fizikçi Richard Feynman’dır. Şakacı karakteri ile tanınan Feynman atom bombası yapmak için oluşturulmuş Manhattan Projesinde askeri sırların saklandığı kasaların ne kadar kolay açılabildiğini göstermek ve en önemlisi eğlenebilmek için bu yola başvurmuştur. Her açtığı kasaya da dalga geçen bir not bırakmıştır, tabi önemli bir sır içerek kağıdı çaldıktan sonra. Ne de olsa bilim dünyası da şaka yapar. Ve Feynman o dünyanın en çok eğlenen ve şaka yapanlarından biridir

Nisan 1 Sazanları

1 Nisan’da şaka yapmak tüm dünya’da yaygın ender geleneklerden biri. Tam olarak nasıl başladığı belli olmayan güne dair en yaygın inanış Miladi takvime geçerken hala eski takvime göre yılbaşı kutlayanlarla dalga geçmek için başladığı yönünde.(1) Eskiden yeni yıl Mart sonu başlayan festivallerle kutlanıp Nisan 1’de sona ererken miladi takvime geçince incanlar Ocak 1’de yıldönümü kutlamaya başlamışlardı. Bu tarihte kutlamayı reddeden veya takvim değişikliğini bilmedikleri için hala Nisan 1’de kutlayan insanlara dalga geçerken ingilizce “April Fools” yani Nisan şaşkınları denmeye başlanmış. Fransa’da insanlar başkalarının arkasına balık yapıştırıp arkasından “Nisan Balığı” diye bağırırlarmış. (2) Fransızca “Poisson D’avril” olarak ifade edilen bu terim aslında bir nevi argomuzdaki “sazan”’ın karşılığı.
Yukarıda bahsettiğiklerimiz genelde 1 Nisan kültürünün başlangıcı için yaygın olarak bilinen inanışlar. Ancak İndiana Üniversitesinden antropolojist Moira Smith’in başla bir teorisi var: “Nisan kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır” minavlinde bir açıklama bu. Smith’e göre: “Nisan ayı baharın başlangıcı olarak kabul görse de gene de hava çok değişkendir. Siz yünlüleri kaldırıp şortlarınızı giymişken bir anda soğuyan hava size Nisan 1 şakası yapabilir. (4)
Nasıl başlamış olursa olsun gelenek, amaç hep aynı; Nisan 1’de çok saçma şeyler uydurup inanan insanlarla hafif dalga geçmek. Tabi bu şakalara inanan insanları da küçük düşürmeden.

Bilimsel Nisan 1 Şakaları

Nisan bir şakaları genelde günlük fenomenler üzerine de olsa bazı Nisan 1 şakaları bilimsel içerikli olabiliyor. Bazen gazeteler, bazen bilimsel yayın organları ve hatta bazen de biliminsanlarının kendileri şaka yapabiliyor. İşte tüm zamanların en garip 5 “Bilimsel Nisan 1 şakası”

1. Gökçekimi etkisi: 1976 yılında ingiliz astronom Sir Patrick Moore BBC’de bir duyuru yaparak 1 Nisan saat 09:47’de gezegenlerin üzel diziliminden dolayı yer çekiminin yok olacağını ve hatta göğe çekim hissi yaşayacaklarını söyleyip tam o saatte durdukları yerde zıplamalarını ve “havada asılı kalma hissi”ni yaşamalarını söyledi. Onlarca dinleyici radyoyu arayıp “işe yaradı” dedi !

Sir Patrick Moore şaka yapmış olsa da dünya üzerinde bir çok insan hala gezegenlerin sıralanmasının dünya ve insanlar üzerinde etkisi olacağına inanıyorlar ve ne yazık ki bu şaka değil.

2. Dünyanın en zararlı maddesi DihidrojenMonoksit: 1990 yılında California Üniversitesinden Erich Lechner “usenet” bilgisayar ağına bir gün mesaj bıraktı. Mesajda “dihidrojenmonoksit” adlıl bir maddeyi tanımlıyor ve zararlarını listeliyordu.5 İlgili kimyasalın zararları korkunçtu:

• 

  Endüstriyel solvent ve soğutucu olarak kullanılıyor ve strofom yapımında etkin maddeydi.

• Nükleer enerji tesislerinin önemli bir parçasıydı.
• Paslanmayı ve korozyonu hızlandırıyordu.
• Üçüncü dünya ülkelerindeki ölümlerin çoğunun sebebi bu maddeydi.
• Doğadaki erozyonu müthiş hızlandırıyor ve sera etkısıne katkıda bulunuyordu.

İşin daha da korkuncu bu kimyasal nehirlerimizde, göllerimizde bulunuyor ve hatta evimizdeki musluklardan bile akıyordu. Zira bu kimyasal aslında “su” idi, yani “İki (di) Hidrojen, bir (mono) oksijen”. Şaka yıllar sonra 14 yaşındaki bir öğrenci tarafından okulun bilim fuarı için tekrarlandı ve işin ilginci öğrenci bu maddeyi tanımladığı için bilim fuarında birincilik ödülü aldı!

3. Uçan Penguenler: 1 Nisan 2008’de BBC bir video yayınlayarak King George adası yakınlarında uçan penguenler keşfedildiğini duyurdu. Videoda penguenlerin uçtuğu açıkça görülebiliyordu. Bir yere kadar video inandırıcı gözükse de penguenlerin kış vakti tropic bir adaya göç ettiklerinin gösterilmesi videonun abzürt bir şaka olduğunu izleyiciye gösteriyordu. Video için :

4. Ejderhalar gerçek(miş): Ünlü Nature dergisi 1999 yılında çevrimiçi baskısında bir makale yayınlayarak kuşların kökeninin “Smaugia Volans” adında “uçabilen” bir dinozor olduğunu iddia ettiler. “Ejderhalar ve Dinazorlar Üzerine” adlı makalede dinazorun özellikleri detaylı bir şekilde tariff ediliyor ve ilginç bir bulguya işaret ediliyordu: dinozorun boyun omurgası  esnekti, sanki duş başlıkları gibi, ve içleri sanki ateşe maruz kalmış gibiydi. Yani Smaugia Volans hem uçabiliyor hem ateş püskürebiliyordu . Smaugia Volans, hiç şüphesiz ki bir ejderha idi ve günümüzdeki kuşların atası idi. (6) . Dikkatli okuyucular Smaugia’nın Tolkien’in “The Hobbit” adlı romanındaki ejderha’nın ismi olduğunu farketmişlerdi ama farketmeyenler Nature dergisinin 1 Nisan şakasının kurbanı oldular

5. Somondan Elektrik elde etmek: London Telegraph dergisi 2009 yılında yayınladığı bir makale ile özel bir “balıkinetik” teknolojisi sayesinde somon balıklarının nehirlerde su yğzeyinde sıçramasından elektrik elde edilebilecğini duyurdu. Hatta Poisson D’avril üniversitesinden Gavin roach adlı bir akademisyenin görüşlerine de başvurulmuştu. Poisson D’avril fransızca’da “Nisan Balığı – Sazan” anlamına gelmekteydi

Bu şakaların bir çoğu amaçsız ve sadece eğlenmek için yapılmıştı. 1996 yılında bir akademisyen farklı bir amaç için bir şaka tasarladı ve tüm zamanların en çok konuşulan şakasını yaptı.

Sınırları Aşmak – Kuantum Kütleçekimi ile Şaka olmaz!

1996 senesinde New York Üniversitesinden fizik profesörü Alan Sokal modern fizik kavramlarının sosyal bilimciler tarafından yanlış ve/veya yanlı kullanılmasından duyduğu sıkıntı ile bir şaka yapmaya karar verdi. Kendi alanı olan kuantum mekaniğinden yola çıkarak yazdığı “Sınırları Aşmak: Kuantum Kütleçekiminin Dönüştürücü Bir Betimlemesine Doğru”  makalesini “Social Text” dergisine gönderir. Makale fizik bilen herkesin güleceği saçmalıklarla doludur. ” Fizik kuramlarını bilerek çarpıttığı ve saçma bir şekilde sunduğu bu makalesini “Social Text” dergisi yayınlar” (7) Makale kuantum mekaniğindeki kavramları sosyal kavramlarla eşleştirmeye ve çıkarımlar yapmaya çalışmaktadır. Sokal makaleyi “postmodern bilim eleştirisinin bir parodisi” olarak tanımlar.(8) Makalesinin  yayınlanmasına %50 ihtimal vermiştir ama makale sürpriz bir şekilde yayınlanır. Yayınlandıktan üç hafta sonra, Sokal şakasını “Lingua Franca” dergisisnde açıklar ve  fizikçiler ile sosyal bilimciler arasındaki tartışmaların fitilini ateşler.

Peki Alan Sokal bu şakayı neden yapmıştır? Sosyal bilimcileri aldatmak için mi? Onları küçük düşürmek için mi? Hiçbiri değil . Sokal, kendi ifadesi ile, eski kafalı bir bilimcidir ve postmodernist yaklaşımların fiziksel kavramları kullanarak sosyal gerçeklikleri açıklamaya çalışmasından rahatsızdır. Newton’un buluşları ile başlayan deterministik yaklaşım işe yarıyor gözükse de modern fiziğin kavramları sosyal dünyaya tam sığmamaktadır.

Aslında Sokal’ın eleştirdiği her türlü hareket artık günlük hayata inmiştir. “Kuantum Düşünce Yöntemleri” – “Kuantum Hayat” – “Kader Konusunun kuantum yorumu” hemen internetten bir çırpıda bulunan başlıklar. Sadece kuantum mekaniği nasibini almıyor bu çapraşık birleşimlerden, bir zamanlar moda olan kaos teorisi de aynı şekilde yanlış anlaşılmıştı sosyal bilimciler tarafından. Aslında sadece “sistemlerin ilk koşullarıa hassas bağlılığı”nı ifade etmek için geliştirilmiş “kelebek – kasırga” benzetmesi neredeyse bütün postmodern sosyal bilimciler tarafından çeşitli olayları açıklamak için kullanıldı. Öyle ki benzetmenin sahibi Edward Lorenz bundan duyduğu rahtsızlığı ve benzetmesinin yanlış anlaşıldığını özellikle belirtti.

Şaka ile Nükleer Denizaltı imal etmek

Yazımıza Feynman ile başladık onunla kapatalım. Los Alamos’ta atom bombası üzerine çalışırken Feynman ve diğer bilimadamlarına bir duyuru gelir: Nükleer enerji ile ilgili fikri olanlar fikirlerini patent ofisine bildirmeli ve patentlerini almalıdır. Feynman duyuruyu ciddiye almaz ancak patent ofisinin başındaki adamın ısrarlarına dayanamayıp sallamaya başlar: “Nükleer denizaltı, Nükleer uçak, Nükleer arabalar vs vs”. Patent ofisi araştırıp Feynman’a döner ve “Denizaltı çoktan alınmış ama diğerlerinin patenti senindir”. Feynman patentlerinin karşılığı olarak 1er dolar alır ve bu para ile çikolata alıp dağıtır arkadaşlarına. Yıllar sonra ise bir telefon gelir kendisine, bir havacılık firması “nükleer güç ile çalışan uçak” yapmak istemektedir ancak patent hakkı Feynman’dadır. Feynman’ın şaka olarak öne sürdüğü kavramı yıllar sonra gerçeğe dönüşterecektir firma.

Bir de sorarlar Feynman neden bu kadar sevilir diye. Adamın şakası bile gerçek oluyor, daha ne olsun?

Kaynakça:
1. http://www.wyrdology.com/festivals/april-fools-day/origin.html
2. http://en.wikipedia.org/wiki/April_Fools’_Day
3. http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_April_Fool%27s_Day_jokes
4. Arnold, Carrie. “Jesting our limits: Do April Fool’s day Pranks Alienate or Engage People?” http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=do-april-fools-jokes-tests-limits-alienate-engage&page=2
5. http://groups.google.com/group/rec.humor.funny/browse_thread/thread/3f985a069a2a19d8/
6. http://www.nature.com/news/1999/990401/full/news990401-10.html
7. Sokal, Alan. Şakanın Ardından. 2011. Alfa Yayınları. S9
8. Sokal, Alan. a.g.e , S16